Ðối với phần lớn những người có chế độ dinh dưỡng tốt thì không cần phải bổ sung các vitamin và chất khoáng. Tuy vậy có một số người rất nhạy cảm với thiếu vitamin và chất khoáng trong chế độ dinh dưỡng thì phải bổ sung các chất này để phòng các biến chứng về bệnh lý do tình trạng thiếu chất gây nên.
|
|
Những người dễ bị ảnh hưởng về sức khỏe do thiếu chất nói trên thường là trẻ em, phụ nữ có thai hoặc cho con bú, những người già, những người sống cô đơn không thuận lợi về môi trường sinh sống.
Những người đau ốm, bị bệnh mạn tính, bị rối loạn khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng qua đường tiêu hóa cũng là những người dễ bị thiếu vitamin và chất khoáng nhiều hơn. Những người bị thiểu dưỡng, tất nhiên thiếu cả các vitamin và chất khoáng, nếu ăn uống khó khăn qua đường tiêu hóa tự nhiên thì phải được nuôi dưỡng qua đường tiêm, truyền tĩnh mạch.
Trong bài này, chúng tôi chỉ nói tới tình trạng thiếu chất vitamin và chất khoáng, cách bổ sung các chất đó cho có hiệu quả và an toàn.
Các vitamin thường dùng để bổ sung dinh dưỡng:
Vitamin là những hỗn hợp hóa chất cần cho sự phát triển và hoạt động chức năng của cơ thể con người. Nguồn gốc chính của các vitamin - trừ vitamin D và K đều do chế độ ăn uống dinh dưỡng cung cấp. Các chất khác cũng vậy. Tuy nhiên có một số người thuộc các đối tượng đã kể ở phần trên cần được bổ sung vitamin và chất khoáng để đảm bảo sức khỏe, tránh được đau ốm. Bên cạnh đó có một nhóm người có nhu cầu lớn do thực tế bệnh tật đòi hỏi, thì phải được bổ sung một lượng lớn hơn, để bệnh tật hoặc tổn thương chóng được phục hồi. Ðó là sử dụng vitamin và chất khoáng để chữa trị một số bệnh. Khác với việc bổ sung dinh dưỡng như đã nói trên.
Có rất nhiều loại vitamin cần cho sức khỏe nhưng thực tế chỉ có một số vitamin thường bị thiếu và được bổ sung dinh dưỡng khi cần thiết. Ðó là các vitamin A, một số vitamin nhóm B, acid folic và các vitamin C, D, E và K.
Các vitamin này có khi bị thiếu và cần được bổ sung có kế hoạch. Trong thực tế, một số chất nếu thiếu có thể gây nên những rối loạn như:
- Thiếu vitamin A có ảnh hưởng tới da và nhất là tới thị lực, nhìn ban đêm kém. Vitamin A cũng cần cho sinh sản (cả nam và nữ) nhưng bổ sung quá liều có thể gây khô da, chảy máu mũi và rụng tóc.
Lưu ý: Vitamin A có thể nguy hiểm cho sự phát triển của thai nhi. Do đó không dùng bổ sung loại này cho người đang có thai hoặc có kế hoạch sinh đẻ.
- Thiếu vitamin B1 nặng có thể gây nên bệnh Beri - beri, có ảnh hưởng tới chức năng thần kinh, tim và hoạt động của cơ bắp.
- Thiếu vitamin B12 và acid folic dễ gây nên bệnh thiếu máu vì B12 và acid folic có vai trò trong cấu tạo hồng cầu của máu.
- Thiếu vitamin D gây rối loạn ở xương làm cho xương mềm yếu, dễ bị bệnh nhuyễn xương (osteomalacia) và bị còi xương (ricker). Tuy nhiên, không dùng quá liều vitamin D vì dùng quá liều có thể làm tăng canxi trong máu tới mức nguy hiểm.
- Thiếu vitamin K dễ bị rối loạn đông máu, dễ bị chảy máu ở các nội tạng.
Các chất khoáng thường dùng để bổ sung dinh dưỡng:
Các chất khoáng là những yếu tố hóa học cần cho việc duy trì, bảo vệ sức khỏe của con người. Cơ thể không thể sản xuất được chất khoáng mà phải hấp thu các chất khoáng từ các nguồn dinh dưỡng.
Nếu ăn uống tốt thì cơ thể có đủ các chất khoáng cần thiết, không cần phải bổ sung.
Tuy vậy những người bị bệnh mạn tính hoặc phụ nữ có thai, cho con bú thì cần bổ sung chất khoáng cho cơ thể.
Có nhiều loại chất khoáng khác nhau cần cho việc bảo vệ sức khỏe của con người, nếu thiếu thì phải bổ sung dinh dưỡng. Một số chất khoáng bị thiếu và thường phải được bổ sung từ ngoài vào gồm có: sắt (iron), canxi, magiê, kẽm, floruo, iod và phospho. Mỗi thứ đều có tác dụng riêng, nhưng trong thực tế một số chất khoáng sau đây thường gây tác hại nếu bị thiếu hụt. Xin nêu một số chất chủ yếu như sau:
- Chất sắt là một trong những phần quan trọng của huyết cầu tố do đó thiếu sắt dễ bị thiếu máu nhược sắc. Thiếu chất sắt cũng gây một số rối loạn cho phụ nữ có kinh nguyệt không đều; phụ nữ có thai, mới sinh con. Nhưng cần chú ý, bổ sung chất sắt quá liều có thể gây nôn ra máu, chảy máu trực tràng và choáng váng do huyết áp tụt thấp. Nếu bị các triệu chứng trên cần được cấp cứu cho an toàn.
- Chất canxi rất cần cho việc tạo xương và răng giữ cho xương và răng vững chắc. Bảo đảm hoạt động cơ bắp và chuyển tải nhu động thần kinh. Chất này cần cho phụ nữ có thai và nuôi con bằng sữa mẹ; cho người bị loãng xương và được sử dụng trong cấp cứu tim mạch.
- Chất floruo: giúp bảo vệ răng không bị sâu, mất chất xương, giúp răng và xương khỏe hơn.
Cách sử dụng các vitamin và chất khoáng khi cần:
Trong thực tế đối với người bệnh có 2 điều kiện, hoàn cảnh cần sử dụng vitamin và chất khoáng khác nhau:
Dùng vitamin và chất khoáng để chữa trị một số bệnh cụ thể như: bệnh thiếu máu, bệnh nhuyễn xương; một số hội chứng về thần kinh và xương khớp v.v... thì dùng vitamin và chất khoáng để chữa bệnh do đó liều lượng theo yêu cầu của bệnh. Trường hợp này phải có ý kiến của thầy thuốc chữa bệnh, đơn thuốc, liều lượng, thời gian do thầy thuốc quyết định.
Cách bổ sung các vitamin và chất khoáng:
Không nên dùng liều cao, mà dùng liều thấp kéo dài. Nên đi khám tổng hợp, bàn bạc xin ý kiến của thầy thuốc để biết cách dùng thuốc cho hợp lý. Trên thị trường dược cũng có một số mặt hàng gồm đa sinh tố và chất khoáng bổ sung, thường đóng thành lọ có 500 - 600 viên, mỗi ngày uống 1 viên rất thuận tiện. Liều lượng thuốc ở trong mỗi viên đã được tính toán hợp lý và an toàn.
GS Lê Sĩ Liêm
(SK&ĐS)
